Lodowce i lądolody a zmiany poziomu mórz

Prof. Dr. Jon Ove Hagen
Department of Geosciences, University of Oslo, Norway.

W skali globalnej poziom oceanów podnosi się w tempie około 3 mm na rok. Tempo tego wzrostu powoli zwiększało się w czasie ostatnich pięćdziesięciu lat. Międzyrządowy Panel Zmian Klimatu ONZ (UN - IPCC) przewiduje, że w okresie obecnego stulecia, do roku 2100, poziom oceanów podniesie się o 40-60 cm, jednak z dużym zakresem niepewności.

Są dwie główne przyczyny zmian poziomu mórz:

1. Ekspansja termiczna (rozszerzalność) wód oceanów oraz
2. Zmiany objętości lodowców położonych na lądzie.

Obecnie ekspansja termiczna odpowiada za około połowę obserwowanego wzrostu poziomu oceanów, podczas gdy pozostała część ma swoje źródło w topnieniu lodowców, zarówno wielkich lądolodów Grenlandii i Antarktydy, jak i małych lodowców i czap lodowych na całym świecie.

Mniejsze lodowce zawierają zaledwie 0,5% objętości lodu zmagazynowanego w lądolodach, jednakże ciągle uczestniczą wyraźniej w podnoszeniu poziomu oceanu światowego niż lądolody. Około 2/3 tego wzrostu, czyli 0,8 mm/rok, bierze się z małych lodowców i czap lodowych, podczas gdy tylko około 0,2 mm/rok pochodzi z Grenlandii i tyle samo z Antarktydy.

W przewidywaniach na przyszłość występują duże zakresy niepewności co do wpływu topnienia lodowców. W cieplejszym klimacie lodowce zarówno topnieją szybciej, jar również płyną szybciej. Niektóre strumienie lodowe wyprowadzające lód do morza, zwłaszcza z Lądolodu Grenlandii, zaczęły przemieszczać się szybciej w wyniku poślizgu po podłożu i produkować więcej gór lodowych (cielić się intensywniej). Na Antarktydzie wielkie lodowce szelfowe podlegają dezintegracji i rozpadają się. Lodowce, które je zasilają płyną z tego powodu szybciej (z powodu redukcji podparcia lodowcami szelfowymi), a tym samym posyłają więcej gór lodowych do otaczających mórz.

Jeżeli ta dynamiczna odpowiedź lodowców na ocieplenie klimatu będzie się kontynuować w nadchodzących dekadach, poziom oceanu światowego może podnosić się znacznie szybciej niż do tej pory, co może dać globalną zmianę poziomu do jednego metra na koniec do 2100 roku. Z tego powodu decydujące znaczenie ma poznanie i zrozumienie procesów glacjalnych i jak lodowce i lądolody reagują na ocieplenie klimatu.

Nota biograficzna

Hagen Jon Ove (Oslo - Norwegia) urodził się w 1950 r. w Ringebu w Norwegii. Bakalariat (1975) i magisterium (1978) uzyskał na Uniwersytecie w Oslo w zakresie geografii fizycznej ze specjalnością glacjologia. Doktorat uzyskał w 1986 r. także na Uniwersytecie w Oslo w zakresie glacjologii. Pracował jako hydrolog w Norweskiej Administracji Zasobów Wodnych i Energii (NVE), w Norweskim Instytucie Polarnym, a także jako nauczyciel w szkole. Od 1995 roku związał się na stałe z Uniwersytetem w Oslo. Aktualnie jest profesorem w Department of Geosciences i kierownikiem sekcji geografii fizycznej. Jest członkiem wielu prestiżowych międzynarodowych organizacji, w których pełnił funkcje z wyboru (m.in. Przewodniczący Grupy Roboczej Glacjologii Arktycznej, Międzynarodowego Komitetu Nauk Arktycznych). Kierował wieloma ekspedycjami glacjologicznymi na Svalbard, Arktykę. Prowadził badania na Antarktydzie i na lodowcach Norwegii kontynentalnej. Koordynował i kierował wieloma międzynarodowymi projektami naukowymi. Opublikował ponad 80 prac naukowych, większość w najlepszych światowych czasopismach naukowych. W 2008 otrzymał zaszczytny tytuł Doktora Honoris Causa Uniwersytetu Śląskiego. Żonaty, ma dwóch synów. Lubi podróże, bieganie przez cały rok  (zimą na nartach biegowych) oraz fotografowanie (tekst J. A.  J.)